• 31 Aralık 2019’da Çin’in Hubei eyaletinin Vuhan şehrinde etiyolojisi bilinmeyen pnömoni vakalarını bildirilmesi ile başlayan süreçte 7 Ocak 2020’de etkenin daha önce insanlarda tespit edilmemiş yeni bir coronavirus (2019-nCoV) olduğu duyurulmuştur.
• Daha sonra 2019-nCoV hastalığının adı COVID-19 olarak kabul edilmiştir.
• Vakaların Çin’in Hubei eyaletinin Vuhan şehrindeki hayvan pazarı ile teması olduğu belirlenerek tüm vakalar tecrit edilmiş, izleme faaliyetleri başlatılmış, 1 Ocak 2020’de söz konusu hayvan pazarı kapatılmış, dezenfeksiyon işlemleri uygulanmıştır (1).
• Çin’de 23 Ocak 2020’ye dek karantina uygulamaları/seyahat sınırlaması başlatılmaması ya da insandan insana bulaşma tespiti/sağlık çalışanına bulaşma olduğu yönünde bilginin geç paylaşımı söz konusu olmuştur (2).
• 21 Ocak 2020’de 258’i Hubei Eyaletinde olmak üzere Çin’de 278 doğrulanmış vaka ile Japonya’da 1, Kore Cumhuriyeti’nde 1, Tayland’da 2 vaka vardı. (3)
• 30 Ocak 2020’de Dünya genelindeki 7818 doğrulanmış vakanın 7736’i Çin’de olup hastalık 18 ülkede görülmüştü (4)
• Şubat ayı ilk 2 haftalık dönemde Çin’de günde 3bini geçen ve 2binin altına inmeyen yeni vaka sayısı, Çin dışında 50’li sayılara ancak ulaşmıştı.
•  Şubat son haftasında Çin’de yeni vaka sayıları binin altına inmiş hatta 25 Şubat itibari ile 518 olup, Çin dışı vaka sayıları artmaya başlamıştır (22 Şubat’tan beri 200’den fazla yeni vaka, 25 Şubatta 390 yeni vaka) (5).
• 25 Şubat itibari ile henüz Türkiye doğrulanmış bir vaka olmayıp hastalık 33 ülkede görülür hale gelmiştir (6).

Tablo 1. COVID-19 güncel vaka sayıları

DSÖ 25 Şubat durum raporu (6)
Dünya geneli toplam doğrulanmış vaka sayısı	80.239 (908 yeni)
Çin toplam doğrulanmış vaka sayısı	77.780 (518 yeni)
Çin dışı toplam doğrulanmış vaka sayısı	2459 (390 yeni)
Çin toplam ölüm sayısı	2666 (71 yeni)
Çin dışı toplam ölüm sayısı	34 (11 yeni)
Vaka olan ülkeler	33 (4 yeni)
Avrupa hastalık kontrol merkezi 26 Şubat verileri (7)
Dünya geneli toplam doğrulanmış vaka sayısı	81027
Dünya geneli toplam ölüm sayısı	2763
Çin doğrulanmış vaka sayısı	78190

Coronovirüsler hakkında

Coronavirüsler (CoV) 1960’lardan beri insan patojenleri olarak tanımlanmıştır. İnsanları ve diğer birçok omurgalıları enfekte edebilir.  Solunum ve gastrointestinal sistemdeki epitel hücreleri birincil hedef hücrelerdir.  Bugüne kadar, yedi Coronavirüsün insanları enfekte ettiği gösterilmiştir. Bunlardan 4’ü Betacoronavirus ailesinden HCoV-OC43 ve HCoV-HKU1 ve Alphacoronavirus ailesinden HCoV-229Eve HCoV-NL63’dir. Çoğunlukla mevsimsel solunum yolu enfeksiyonu yaparlar. Diğer 3 Coronavirüs ise 2002’de saptanan SARS-CoV, 2012’de saptanan MERS-CoV ve 2020’de saptanan COVID-19’dur.

2002’de tanımlanan SARS-CoV 2002–2003’te 8.096 kişiyi etkilemiş ve küresel olarak farklı ülkelerde ciddi akciğer enfeksiyonlarına neden olarak ve 774 ölümle (vaka ölüm oranı:% 10) sonuçlanmıştır (8).

MERS-CoV 2012 yılında Suudi Arabistan’da tespit edilmiştir. Eylül 2012’den bu yana, Dünya Sağlık Örgütü’ne 2494 laboratuvar onaylı MERS-CoV enfeksiyonu vakası bildirilmiştir. Bu vakaların 858’i ölümle sonuçlanmıştır (fatalite %35) (9).

COVID-19’da genellikle yaşlılar ve altta yatan rahatsızlıkları olanların (örn. Hipertansiyon, kalp rahatsızlıkları, diyabet, karaciğer rahatsızlıkları ve solunum hastalığı) ciddi semptomlar geliştirme riski daha fazladır (10).  Şu ana kadar bildirilen ölüm vakaları genellikle ileri yaştaki ya da eşlik eden sistemik hastalığı olan bireyler olmuştur.

Coronaviruslar genel olarak dış ortam dayanıklılığı olmayan virüslerdir. Ancak bugün için COVID-19’un bulaştırıcılık süresi ve dış ortama dayanma süresi net olarak bilinmemektedir. Destekleyici tedavi dışında etkin bir tedavi aşısı yoktur.

Mevcut veriler ışığında virüsün zoonotik kaynağı hakkında şu an net bilgi olmamakla birlikte insandan insana bulaşabildiği, bulaş yolunun damlacık yolu ve kontamine yüzeye temasla olduğu bilinmektedir (10, 11).

Tablo 2.SARS-CoV, MERS-CoV ve COVID-19’un güncel bilgiler ışığında karşılaştırması

	COVID-19	MERS-CoV	SARS-CoV
İnkübasyon süresi	2-14gün (12)	2-14gün (13)	2-10 gün (14)
Bulaştırıcılık katsayısı (R0)	2-3 (15 )	<1(16)	2(16 )
Fatalitesi	2*-3,3**	%35 (8)	%11 (11)

*(11) ** DSÖ 25 Şubat 2020 verileri itibariyle

Ülkemizde alınan önlemler

Sağlık Bakanlığı tarafından COVID-19 için bilim kurulu oluşturulmuştur. Güncel veriler ışığında hastalığa yönelik 31 Aralık tarihinde rehber oluşturularak ilki 11 Şubatta ve ikincisi 21 Şubat ve en son 25 Şubatta rehber güncellemesi yapılmıştır.

İlk etapta “Olası Vaka tanımı”

Herhangi bir şiddette akut solunum yolu hastalığı (ateş, öksürük)

veya

SARI (Severe Acute Respiratory Infections)- Ağır Akut Solunum Yolu Enfeksiyonu (ateş, öksürük ve hipoksemi, takipne, dispne, hipotansiyon, akciğer grafisinde yeni veya progressif radyolojik infiltrasyonlar konfüzyon, akut böbrek yetmezliği gibi bulgular nedeniyle hastaneye yatış gerekliliği) varlığı *

Olan kişilerde aşağıdaki durumlardan birinin varlığı olması şeklinde tanımlanmıştır:

Son 14 gün içerisinde;

• Doğrulanmış COVID-19 enfeksiyonu vakası ile yakın temas eden;
• Hastane ilişkili COVID-19 enfeksiyonu bildirilen bir ülkede ilgili sağlık tesisinde bulunan;
• Çin Halk Cumhuriyeti’nde bulunan kişiler;
• İkamet yeri veya seyahat geçmişi dikkate alınmaksızın, COVID-19enfeksiyonu hastalarının tedavi edildiği birimlerde görev yapan sağlık personeli.

21 Şubat’ta rehberde Olası Vaka tanımında yer alan “Çin Halk Cumhuriyeti’nde bulunan kişiler;” ifadesi “Çin Halk Cumhuriyeti başta olmak üzere hastalığın artış eğilimi gösterdiği ülkelerde (Çin Halk Cumhuriyeti, Singapur, İran, Tayland, Japonya, Hong Kong, Güney Kore) bulunan kişiler” olarak güncellenmiştir (17).

25 Şubat’ta bu ülkelere “İtalya” eklenmiştir.

COVID-19 olası vaka tanımına uyan hastalarda solunum yolu numuneleri COVID-19 açısından HSGM (Halk Sağlığı Genel Müdürlüğü) Mikrobiyoloji Referans Laboratuvarlarında değerlendirilmektedir. Hastada diğer solunum yolu patojenleri tespit edilse dahi koinfeksiyonların oluşabileceği dikkate alınarak COVID-19 olası vaka tanımına uyan tüm hasta numuneleri COVID-19 için de değerlendirilmelidir denilmektedir (11). Herhangi vaka durumunda alınması gereken önlemler ve yapılması gereken işlemler de yine ilgili rehberde tanımlanmıştır.

Ocak ayından itibaren havalimanlarında Çin uçuşları için başlatılan termal kamera taramaları bilim kurulu kararıyla tüm uluslararası havalimanlarından gelen yolcuları kapsayacak şekilde genişletilmiştir. Termal kamera uygulaması ile ateşli vakaların saptanarak olası vaka yönünden incelenmesi çalışmalarına başlanılmıştır. İran’da vaka görülmesi sonrası sınır kapıları kapatılmış ve geçici olarak İran’dan gelen uçak seferleri durdurulmuştur (18, 19, 20).

Bu salgın ne kadar sürecek? 

Avrupa Hastalık Önleme ve Kontrol Merkezi(European Centre for Disease Prevention and Control=ECDC) açıklaması; “virüsle ilgili belirlenememiş bir çok özellik nedeniyle salgının ne kadar süreceğini tahmin etmek mümkün değildir.  Mevsimsel grip gibi, yaz aylarında azalacağı yönünde net bir yorum yapılamaz” şeklindedir (10 ).  

İnsanlar arasında yeni virüs enfeksiyon salgınları özellikle virüsün özellikleri, insanlar arasında nasıl yayıldığı, ortaya çıkan enfeksiyonların ne kadar şiddetli olduğu ve nasıl tedavi edileceği hakkında bilgiler henüz tam tamamlanmadığında bireysel düzeyde yapılabilecek en etkin çözümler; gerekmedikçe kalabalık ortama girmemeye dikkat etmek, düzenli olarak elleri, el ve bileklerin tüm yüzeylerine temas edecek şekilde en az 20 saniye su ve sabunla yıkamak, öksürme ve hapşırma sırasında ağız ve burnun peçete ile kapatılması ve atılması ve yeterli ve dengeli beslenmenin sağlanabilmesi şeklindedir.

Ayrıca, sosyal medya aracılı bilgi kirliliği, nefret  söylemleri ve damgalayıcı davranışlardan uzak durmak da bu aşamada yapılması gerekenler içinde sayılabilir

Konu ile ilgili yetkili kurumların seyahat ve önlem uyarılarını takip etmek yerinde olacaktır: https://hsgm.saglik.gov.tr/tr/,https://www.seyahatsagligi.gov.tr/,  https://www.who.int/emergencies/diseases/novel-coronavirus-2019 https://www.ecdc.europa.eu/en/novel-coronavirus-china https://www.who.int/emergencies/diseases/novel-coronavirus-2019/situation-reports/

BU GİBİ SALGINLAR, HASTALIKLARA KARŞI AŞILAMANIN NE KADAR GEREKLİ VE ETKİLİ UYGULAMALAR OLDUĞUNU HATIRLATMALIDIR. AŞILAMA UYGULAMALARININ AŞI İLE KORUNABİLEN HASTALIKLARIN BENZER SALGIN TEHDİTLERİ OLMASINI VE BÖYLECE MADDİ VE MANEVİ KAYIPLARIMIZI ÖNLEDİĞİ UNUTULMAMALIDIR.

KAYNAKLAR

1. Outbreak of acute respiratory syndrome associated with a novel coronavirus, Wuhan, China; first update 22 January 2020 Ziyaret tarihi: 23.02.2020 https://www.ecdc.europa.eu/sites/default/files/documents/Risk-assessment-pneumonia-Wuhan-China-22-Jan-2020.pdf
2. Kavanagh M.M. Authoritarianism, outbreaks, and information politics. https://www.thelancet.com/journals/lanpub/article/PIIS2468-2667(20)30030-X/fulltext Ziyaret tarihi: 25.02.2020
3. WHO. Novel Coronavirus (2019-nCoV) SITUATION REPORT – 1 21 JANUARY 2020  https://www.who.int/docs/default-source/coronaviruse/situation-reports/20200121-sitrep-1-2019-ncov.pdf?sfvrsn=20a99c10_4 Ziyaret tarihi: 26.02.2020
4. WHO. Novel Coronavirus(2019-nCoV) Situation Report – 10 https://www.who.int/docs/default-source/coronaviruse/situation-reports/20200130-sitrep-10-ncov.pdf?sfvrsn=d0b2e480_2 Ziyaret tarihi: 26.02.2020
5. WHO. Coronavirus disease (COVID-2019) situation reports https://www.who.int/emergencies/diseases/novel-coronavirus-2019/situation-reports/  Ziyaret tarihi: 26.02.2020
6. WHO. Coronavirus disease 2019 (COVID-19) Situation Report – 36 https://www.who.int/docs/default-source/coronaviruse/situation-reports/20200225-sitrep-36-covid-19.pdf?sfvrsn=2791b4e0_2 Ziyaret tarihi: 26.02.2020
7. ECDC. Situation update worldwide. https://www.ecdc.europa.eu/en/geographical-distribution-2019-ncov-cases Ziyaret tarihi: 26.02.2020
8. Factsheet for health professionals on Coronaviruses https://www.ecdc.europa.eu/en/factsheet-health-professionals-coronaviruses Ziyaret tarihi: 23.02.2020
9. Middle East respiratory syndrome coronavirus (MERS-CoV) https://www.who.int/emergencies/mers-cov/en/ Ziyaret tarihi: 23.02.2020
10. Q & A on COVID-19 https://www.ecdc.europa.eu/en/novel-coronavirus-china/questions-answers Ziyaret tarihi: 23.02.2020
11. T.C. Sağlık Bakanlığı COVID-19 (2019-n CoV HASTALIĞI) Rehberi 25 Şubat 2020 https://hsgm.saglik.gov.tr/depo/birimler/Bulasici-hastaliklar-db/hastaliklar/2019_n_CoV/rehberler/COVID-19_RehberiV5-25Subat2020.pdf
12. About COVID-19 https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/about/symptoms.html
13. Sağlık Bakanlığı Hudut Sahiller Genel Müdürlüğü, Mers – CoV Hastalığı https://www.seyahatsagligi.gov.tr/Site/HastalikDetay/Mers-CoV-Hastaligi
14. In the Absence of SARS-CoV Transmission Worldwide: Guidance for Surveillance, Clinical and Laboratory Evaluation, and Reporting https://www.cdc.gov/sars/surveillance/absence.html
15. Disease background of COVID-19, https://www.ecdc.europa.eu/en/2019-ncov-background-disease
16. Yavuz S.Ş. Yeni Coronavirus (2019-nCoV) İnfeksiyonlarının Epidemiyolojisi ve Klinik Seyri https://www.klimik.org.tr/wp-content/uploads/2020/01/nCoVssyson.pdf Ziyaret tarihi: 23.02.2020
17. https://hsgm.saglik.gov.tr/depo/birimler/Bulasici-hastaliklar-db/hastaliklar/2019_n_CoV/rehberler/COVID_19_RehberiV5_21Subat2020.pdf Ziyaret tarihi: 23.02.2020
18.  https://www.saglik.gov.tr/TR,63796/bakan-koca-koronaviruse-karsi-alinan-yeni-tedbirleri-acikladi.html  Ziyaret tarihi: 26.02.2020
19. https://www.saglik.gov.tr/TR,64066/saglik-bakani-koca-koronaviruse-iliskin-son-durumu-degerlendirdi.html   Ziyaret tarihi: 26.02.2020
20. https://www.saglik.gov.tr/TR,64067/turkiye-iran-ile-sinir-kapilarini-gecici-olarak-kapatti.html    Ziyaret tarihi: 26.02.2020

Not: Yönetim Kurulumuz adına Uzm. Dr. F. Yeşim KARAKOÇ tarafından hazırlanmıştır.