TIPTA UZMANLIK EĞİTİMİNDE DOKUZ EYLÜL ÜNİVERSİTESİ ÇALIŞAN SAĞLIĞI BİRİMİ
Araş.Gör.Dr.Duran Ada
Dokuz Eylül Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı Anabilim Dalı
30 Haziran 2012 tarihi itibariyle yürürlüğe giren 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanununun 2. maddesinde, ”Bu Kanun; kamu ve özel sektöre ait bütün işlere ve işyerlerine, bu işyerlerinin işverenleri ile işveren vekillerine, çırak ve stajyerler de dâhil olmak üzere tüm çalışanlarına faaliyet konularına bakılmaksızın uygulanır” hükmü yer almaktadır (1). Çalışma yaşamında diğer iş kanunları ve bu kanunla birlikte kamu ve özel işyerleri ile ilgili çalışanlara, iş yeri sahiplerine ve yöneticilere büyük sorumluluklar yüklenmiştir. Uzmanlık sonrası çalışma yaşamında yönetim faaliyetlerinde bulunacak halk sağlığı araştırma görevlilerinin iş sağlığı alanında derinlemesine bilgi ve beceri kazanabilmeleri amacıyla çalışan sağlığı biriminde bir aylık rotasyon planlanmıştır.
Çalışan Sağlığı Birimi (ÇSB), Dokuz Eylül Üniversitesi Hastanesi (DEÜH) kapsamında çalışan herkesin; çalışma sağlığı ve güvenliğinin korunması, geliştirilmesi ve çalışma yaşamından kaynaklanan sağlık sorunlarının izlenmesi, önlenmesi, çözüm üretilmesi amacıyla Başhekimliğe bağlı olarak 2006 yılında kurulmuştur (1). 1000 yataklı olan DEÜH’e günde ortalama 4500-5000 kişi başvuru yapmakta, DEÜH’de 70-100 arasında ameliyat gerçekleşmektedir (2). ÇSB, çalışmalarını 2012 yılı temmuz ayından itibaren halk sağlığı öğretim üyesi Prof.Dr. Alp Ergör koordinatörlüğünde 1 işyeri hekimi, 2 işyeri hemşiresi, 1 sekreter ve 1 iş sağlığı ve güvenliği uzmanı (makine müh.) ile yürütmektedir. ÇSB, 1100’ü alt işveren olmak üzere toplam 3900 kişiye hizmet vermektedir (2). Harcamalar için, Döner Sermaye İşletmesi ve Başhekimlik arasında bir protokol imzalandı. Birim 2012 yılında Radyasyon Onkolojisi ABD’nin, Nükleer Tıp ABD’nin, Radyoloji ABD’nin, Merkezi Sterilizasyon Ünitesi’nin, Gündüz Tedavi Merkezi’nin risk değerlendirmesini ve birim çalışanlarının izlemlerini tamamlamış, görevine yeni başlayan tüm çalışanların işe giriş muayenelerini tamamlamıştır. Birim, 28 Şubat 2013 tarihinden bu yana yeni yerinde kendisine ayrılan 3 odada çalışmalarına devam etmektedir.
Çalışan sağlığı birimi rotasyonunun etkin bir biçimde gerçekleştirilmesi amacıyla 2012 yılı Aralık ayında halk sağlığı araştırma görevlisi olarak ÇSB’nin uyguladığı kuramsal ve uygulama etkinliklerini gözlemleme olanağım olmuştur. ÇSB ekibi ile geçirilen sürede katılınan etkinlikler Tablo 1’de özetlenmiştir.
Tablo 1. Çalışan Sağlığı Biriminde Katılınan Etkinlik ve Süre
| Etkinlik | Süre |
| Her çarşamba düzenlenen kuramsal etkinlik ve toplantılara katılım | 5×1/2 iş günü |
| ÇSB hekimi tarafından probel ve oracle programlarının ve birim internet sayfasının tanıtımı | 1 saat |
| Bir işyerini(nükleer tıp) iş sağlığı ve güvenliği açısından değerlendirme | 1/2 iş günü |
| Merkezi sterilizasyon ünitesinin risk değerlendirilmesi sonuç raporunun çalışanlara sunumu ve tartışma | 1/2 iş günü |
| Tamamlanmış bir risk değerlendirme raporunun değerlendirilmesi (radyasyon onkolojisi) | 2 saat |
| İşe giriş ve periyodik muayenelerinin uygulanması | 1/2 iş günü |
| ÇSB hemşiresi tarafından çalışma ortamı ve psikososyal etkenler ile ilgili anketlerin tanıtımı ve uygulanması | 1/2 iş günü |
Kuramsal etkinlikler ve toplantılar, ekip çalışanlarının eğitimi, ekibin çalışma programının tartışılması, süreç içerisinde yaşanan sorunların giderilmesi amacıyla her hafta çarşamba günü 09:30-11:00 saatleri arasında, Prof. Dr. Alp Ergör başkanlığında, DEÜ Halk Sağlığı ABD Toplantı Salonunda yapılmaktadır. Eğitim etkinliklerinin yürütülmesinde katkı sağlayan alanında uzman kişilerin katılımı (öğretim üyeleri, iş sağlığı profesyonelleri vb.), hem ekip üyelerinin eğitimine katkıda bulunmakta, hem de ÇSB’nin çalışmalarını yürütmesinde kolaylıklar sağlamaktadır. Birim toplantılarında gündeme gelen olumsuz yönetsel faaliyetlerin tartışılması, kuramsal olarak sağlık yöneticisi olacak halk sağlığı asistanlarının, yönetim becerilerinin gelişmesine de katkı sağlayacaktır. Rotasyon süresince araştırma görevlileri, Dünya’da ve Türkiye’de iş sağlığı örgütlenmesi, iş sağlığı mevzuatı, iş kazaları ve meslek hastalıkları gibi konuları aktif olarak tartışma olanağı bulacaktır. Ayrıca her eğitim etkinliğine tüm araştırma görevlilerinin katılımı sağlanmakta ve böylece sürecin devamlılığı sağlanmaktadır.
Risk değerlendirme ve raporlama süreci şu şekildedir: Durum saptama, ölçüm ve izlem, değerlendirme. Durum saptamada birim ile görüşmeler yapılmakta, risk analizi yapılmaktadır. Ölçüm ve izlem aşamasında, çalışanların izlemi (öykü, fizik muayene, laboratuar, PA akciğer grafisi) ve ortam ölçümü (radyasyon ölçümü vb.) tamamlanmaktadır. Birim için değerlendirme raporu hazırlanmakta ve çalışanlar ile paylaşılmaktadır. Paylaşım sonrasında eksikler giderilmekte ve kesin rapor yönetime sunulmaktadır. Araştırma görevlisi, çalışma yaşamında risk kavramı üzerine tartışma olanağı bulunabilecektir. Bu süreçte riskin belirlemesi, riskin tanımlanması, literatür tarama, bulguların değerlendirilmesi, rapor yazımı gibi konularda önemli kazanımlar sağlanabilecektir. Çalışma alanında örgütlenme (sendika) eksikliği ve olumsuz sonuçları da gözlemlenebilecektir. Ön raporun çalışanlar ile paylaşımı, raporlama sürecinde değerlendirilmemiş sorunlara ve raporun yönetime sunulmadan önce düzeltme yapılmasına gerek duyulabilecek kısmının düzeltilmesine olanak sağlamaktadır. Çalışanın kendi çalıştığı alanı değiştirebilme ve geliştirebilme imkanı karşısında yaşananların gözlenmesi yaşamın her döneminde önemli bir kazanımdır.
İşe giriş muayenesinde, öncelikle çalışana, hemşire sorumluluğunda çalışma yaşamına ve psikososyal etkenlere ilişkin anket uygulanmakta, hemşire tarafından çalışanın çalışma alanına yönelik ayrıntılı sorular sorulmakta ve sisteme kaydedilmektedir. Sonrasında çalışanın muayenesi gerçekleşmekte ve her çalışan için, bazı tetkikler istenmekte ve sonrasında sonuçlar değerlendirilmektedir. Çalışanın, çalışma yaşamına ilişkin özelliklerin belirlenmesi, iş sağlığında bir surveyans sisteminin oluşturulmasının gözlenmesi, işyeri hekimliği uygulamalarını yapabilme becerilerinin uzmanlık öncesi gelişmesine katkıda bulunması, toplanan veriler ile akademik çalışmaların yapılabilecek olması önemlidir. Ayrıca kayıt ve izlem, Oracle ve Probel programları üzerinden yürütülmektedir.
İş kazaları ve meslek hastalıkları için bildirim ve izlem programı yürütülmektedir. Bu kapsamda sorumlu hemşirelere eğitim düzenlenmiştir. Yapılan işe giriş muayeneleri, risk değerlendirme süreci de iş kazalarını bildirmede olumlu katkı sunmaktadır. Ayrıca iş kazasına uğrayan çalışan, ” 
/” iş kazasına uğradıysanız tıklayınız butonu ile doğrudan kazayı bildirebilmektedir. Böylece çalışan ile iletişim kurularak gerekli müdahaleler (sağlık ve sosyal kapsamda) yapılabilmektedir. Bu süreçte de araştırma görevlileri, İş kazalarının bildirimi, değerlendirilmesi, yeni kazaların oluşmaması için alınacak önlemlerin tartışılması vb. konularda önemli deneyimler elde edecektir. Ayrıca sağlık çalışanlarının taşıdığı risk nedeniyle yapılması uygun olan hepatit B, tetanoz, influenza, kızamık gibi bağışlama programları eksikliklerin giderilmesi ile ÇSB hizmetleri kapsamında sunulabilecektir. DEU Çalışan Sağlığı Birimi, 2013 Mart sonu itibariyle halk sağlığı araştırma görevlilerinin bir aylık ÇSB rotasyonu için hazırdır.
Sonuç olarak, iş sağlığı ve güvenliği birimi deneyimi, araştırma görevlileri için uzmanlık öncesinde önemli bir kazanım olacaktır. 2014 yılı itibariyle 6331 sayılı kanunun kamu kurumlarını da kapsayacağı düşünüldüğünde her üniversitede iş sağlığı ve güvenliği birimi kurulmak zorundadır. Bu süreçte halk sağlığı ABD’leri birimleri, halk sağlığı uzmanlık eğitiminin bir parçası haline getirmelidirler. Böylece biz asistanlar, uzmanlık öncesinde teoriden pratiğe iş sağlığı eğitimi olanağı bulabileceğiz. Ayrıca Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’nın işyeri hekimliği yapabilmemiz için halk sağlığı uzmanlarından istediği 150 saatlik iş sağlığı eğitimini de almış olacağız (3).
KAYNAKLAR
1) Çalışan Sağlığı ve Birimi Gerekçe ve Dayanaklar. http://calisansagligi.deu.edu.tr/files/gerekceler-dayanaklar-1.pdf Erişim Tarihi: 31.03.2013.
2) DEÜH Çalışan Sağlığı Birimi. Sağlık Çalışanlarının Sağlığı Çalıştayı 2012. http://calisansagligi.deu.edu.tr/files/csb_antalya_calistay_eylul2012.pdf Erişim Tarihi:31.03.2013.
3) İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğü Hizmet Standartları. http://www.csgb.gov.tr/csgbPortal/csgb.portal?page=hizmetlerimiz&id=1 Erişim Tarihi: 31.03.2013.