Kişisel Çevre
KİŞİSEL ÇEVRE
Prof.Dr.Çağatay Güler
Çevre tartışma kolaylığı bakımından genel olarak biyolojik çevre, sosyokültürel çevre ya da sosyal çevre, fizikojeokimyasal çevre olarak incelenir. Çevre kavramlarına sağlığı geliştirme yaklaşımının da etkisiyle kişisel çevre de eklenmiştir. Kişisel çevre kişinin üzerinde herhangi bir kontrolünün bulunmadığı iş ve dış ortam çevresine göre kendi kontrolünde bulunan özel çevredir.
Last kişisel çevreyi ve yaşambiçimini yaşam boyu toplumsallaşma sürecinin sonucu olması nedeniyle “sağlığın sosyal ve davranışsal belirleyicileri” arasında inceler.
Yaşambiçimi yaşam boyu süren toplumsallaşma sürecimizin etkilediği, değiştirdiği, desteklediği ya da kısıtladığı huy ve alışkanlıklarımızı tanımlar. Yaşam biçimi sağlık ve hastalık örüntülerini güçlü bir biçimde etkiler. Beslenme, egzersiz; tütün, alkol, çay ve kahve tüketimi, emniyet kemeri kullanma gibi güvenli alışkanlıklar yaşam biçiminin değişik yönleridir. Bunların sağlıkla; hastalık, örselenme riski ya da erken ölümle yakından ilişkili olduğu belirlenmiştir.
Koruyucu hekimlik ve çevre sağlığı açısından temel çevre sağlığı belirleyicileri ve sağlık sonuçları tabloda özetlenmiştir.
Temel çevre sağlığı belirleyicileri ve sağlık sonuçları
| Temel belirleyici | Olası olumsuz sağlık ve güvenlik sonuçları |
| Miktar ve nitelikçe yetersiz su, atıksu ve dışkı sanitasyonu, katı atık giderimi, yetersiz hijyen (el yıkama) | İshal ve vektörle ilişkili hastalıklar (sıtma, şistozomiyazis, dang) |
| Akıtma dâhil kentsel ve su kaynakları yönetiminin yetersiz ve hatalı oluşu | Vektörlerle ilişkili hastalıklar (sıtma, şistozomiyazis vb) |
| Kalabalık konut, kötü havalandırma, yetersiz baca | Akciğer kanseri dâhil iveğen ve süreğen solunum hastalıkları (kömür, odun, tezek, tütün dumanı soluma) |
| Taşıt ve endüstri nedenli hava kirleticilerini soluma | Solunum hastalıkları, bazı kanserler, çocuklarda IQ düşmesi. |
| Sivrisinek vb vektörlerin beslenme ve üreme alanlarını etkileyen kitle kaymaları, arazi işgalleri ve yapılaşmalar | Vektör nedenli hastalıklar(sıtma, şistozomiyazis, dang) HIV/AIDS, Ebola ateşi gibi enfeksiyon hastalıklarının yayılımını da kolaylaştırır |
| Doğal toksik maddelerle etkilenim | Arsenik, manganez, flor vb zehirlenmeler |
| Doğal kaynak bozulması; toprak kayması, kötü akaçlama, erozyon | Toprak kaymaları ve sellere bağlı ölümler |
| İklim değişikliği; kısmen taşıma ve ulaşım yakma işlemlerinden, konutlarda enerji yalıtımının yetersizliği, yakıt, ticaret ve endüstriden salınan sera gazları. | Aşırı sıcak/soğuk etkilenimi, fırtına, su baskını, yangınlara bağlı örselenme ve ölümler; vektör kaynaklı hastalıklar, solunum sistemi hastalıklarının şiddetlenmesi, nüfus hareketleri, deniz seviyesi yükselmesine bağlı su kirliliği vb. |
| Endüstri ve ticaret etkinliklerine bağlı ozon katmanı zayıflaması | Deri kanseri, kataraktlar; gıda üretiminin etkilenmesine bağlı dolaylı etkiler vb. |
Kanser ve kişisel çevre
Kişiler iş çevresini ya da dış çevreyi en büyük tehlike olarak görürse de hijyen, beslenme düzeni, cinsel yaşam, egzersiz; tütün, ilaç ve alkol kullanımı, tıbbi muayene etkinliği çok daha fazla boyutta insan iyilik durumunu etkiler. Kişisel çevre ve bağlantılı yaşama biçimleri bu tip ölümlerin neredeyse %70’inden fazlasını oluşturmaktadır.
Kanser ölümlerinin azaltılması kişisel çevre müdahaleleriyle yakından ilişkilidir. Bu nedenle yaşamların kurtarılması için tütün kullanımı, fiziksel etkinlik, şişmanlığın önlenmesi, sağlıklı beslenme, alkol kullanımının azaltılması olarak sıralayabileceğimiz beş etmen üzerinde durulmaktadır. ABD “Healthy People2000”10 temel sağlık göstergesini şöyle sıralamaktadır:
1. Fiziksel etkinlik
2. Aşırı kilo ve şişmanlık
3. Tütün kullanımı
4. Madde kullanımı
5. Sorumlu seks
6. Ustinsel sağlık
7. Örselenme ve şiddet
8. Çevresel kalite
9. Bağışıklama
10. Sağlık bakımına erişim.
Ülkemizde kişisel çevrenin sosyokültürel değişim ve müdahalelerden etkileniminin kişi, yer ve zaman özelliklerini de kapsayacak biçimde çok yönlü bir kişisel çevre değerlendirmesi bulunmamaktadır.