Uzmanlık Tezleri Mayıs 2014

Uzmanlık Tezleri Mayıs 2014

Bu bölümde tez danışmanlığını Prof. Dr. Erhan ESER’in üstlendiği Dr. Bahadır DEDE tarafından yapılan Manisa merkez ilçede yaşayan tip 2 diyabetlilerde izlem ve bakım hizmetlerinin niceliksel ve niteliksel açıdan değerlendirildiği uzmanlık tezini duyuruyoruz.

MANİSA KENT MERKEZİNDE YAŞAYAN DİYABETLİ HASTALARDA İZLEM VE BAKIM NİTELİĞİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ

Uzmanlık Tezi

Dr. Bahadır DEDE

Tez Danışmanı

Prof. Dr. Erhan ESER

Celal Bayar Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı Anabilim Dalı

2014

Amaç:  Manisa merkez ilçede yaşayan tip 2 diyabetlilerde izlem ve bakım hizmetlerinin niceliksel ve niteliksel açıdan değerlendirmesidir.

Gereç ve yöntem: Bu kesitsel tipteki araştırmanın evrenini Manisa merkez ilçede yaşayan, toplam 98 aile hekimliği birimine (AHB) kayıtlı 20 yaş üstü 30.518 tip 2  diyabetli hasta oluşturmaktadır. Bu evren büyüklüğü, bölgede ikamet eden 222.766 kişiden yaklaşık olarak diyabetli olması beklenen (Tip 2 Diabetes Mellitus’un Türk toplumundaki 20 yaş üstü beklenen) %13.7 standardize prevalans hızına göre belirlenmiştir. Minimum örnek büyüklüğü, %95 güven, % ?? 50 prevalans ve %5 sapma 384 olarak hesaplanmıştır. Örnek seçimi 98 Aile Sağlığı Birimi (58’i kentsel; 28’i yarı-kentsel; ve 12’si kırsal) için çok aşamalı, tabakalı, basit rasgele örnekleme yöntemi ile yapılmıştır. 98  Aile Hekimliği Birimi (AHB) içinden 24 AHB rasgele seçilmiş, her bir AHB ‘den yine basit rasgele yöntemle 20’şer hasta seçilmiştir. Örneğe seçilecek bu 24 AHB, Manisa merkez ilçenin kensel, yarı-kentsel ve kırsal nüfus tabakalarının ilçe nüfusu içindeki payına orantılı olarak seçilmişlerdir. Buna göre çalışmaya 24 AHB’den (14 kentsel, 7 yarı kentsel, 3 kır) oluşan ve her bir AHB’ne kayıtlı 20 diyabetliden oluşan 480 diyabetli çalışmaya alınmıştır. Sahada anket uygulamayı reddetme, adreste bulunmama, ölüm vb. gibi nedenlerle katılmama olasılığı göz önüne alınarak örneğe çıkan ASB’lerine orantılı olarak %50 oranında (n=240) yedek hasta daha seçilmiştir.

Niceliksel değerlendirme, diyabetin glisemik kontrol göstergesi olan  (HbA1c ); niteliksel değerlendirme ise daha önceden Türk topluma uyarlanmış ve geçerliliği gösterilmiş olan Kronik Hastalık Bakımı Değerlendirme Ölçeğinin (Patient Assessment of Chronic Illness Care- PACIC)  hastalar için Türkçe sürümü (KBDh) kullanılarak yapılmıştır. KBDh, sosyodemografik veriler ile risk faktörlerine ait bulgular ve risk grubuna ait biyokimyasal parametrelerden oluşan anket formu  yüz yüze uygulanarak veri toplanmıştır. Bağımlı değişken olan KBDh’nin toplam skor ve alt boyut puanları dağılımın ortanca değerinden kesilerek iki gruba kategorize edilmiş, ardından (eksiltmeli – backward) lojistik regresyon analizi uygulanmıştır. Lojistik regresyon modelinde HbA1c 7.0 mg/dl kesme değeri ile dikotomize edilmiştir. Modelde KBDh boyut skorları ile %33 ve %66 yüzdelik değerlerinden üçe kategorize edilerek modele alınmışlardır ve ardından (eksiltmeli – backward) lojistik regresyon analizi uygulanmıştır. 

Elde edilen verilerin analizi için SPSS 15.0 programı kullanılmıştır. Parametrik dağılımlarda Student’s t-testi ve tek yönlü varyans analizi (One Way ANOVA ), non parametrik dağılımlarda ise Kruskal Wallis ve Mann Whitney U testi, oranlar arası farklılıkları ölçmede Ki kare testi kullanılmıştır.

Bulgular: Araştırmaya katılanların % 56.4’ü kentsel bölgede, % 30.9’u yarı kentsel bölgede, % 12.7’si kırsal bölgede yaşamaktadır. Araştırmaya katılanların %34.3’ ü erkek % 65.7’ si kadın, yaş ortalaması 57.9±12.3’dür. Diyabet süresi ortalaması 7.9±6.7’yıldır. Diyabetlilerin ilk tanı aldıkları yaş ortalaması 49.9±12.0 yıldır. Katılımcıların % 84.6’sı fazla kiloludur veya obezdir. Hastaların HbA1c değeri ortalaması 6.94±1.76 mg/dl ’dır. %56.8’inin herhangi bir HbA1c değerine ulaşılmıştır bu olguların %61,7’sinde diyabetin kontrol altındadır (HbA1c ≤ 6.9). Hastaların %86.5’i diyabetlerini izleyen bir hekimleri olduğunu; % 65.8’i diyabet hekimine 3 ayda bir düzenli olarak başvurduklarını; % 15.8’i bir yıldan daha uzun süredir hekime başvurmadıklarını belirtmişlerdir. Diyabetlilerin % 73.9’u hekime ihtiyaç duyduğu her zaman ulaşabilmesine rağmen % 7,9’u ise hiçbir zaman ulaşamamıştır.

Hastaların %43.6’ı haftada 7 gün sebze ve meyve tüketmekte, %80.4’ünün günlük öğün sayısı 3 ve daha fazladır.  Araştırma grubundaki diyabetlilerin %35.6’sı sadece tanı konulduğunda, %11.9’u ise doktora gittiğinde birden fazla kez özel eğitim almıştır. Araştırma grubunun % 69.5 evde kendi kendine kan şeker ölçümlerini yapmaktadır. Katılımcıların her yıl düzenli %13.9’u grip aşısı ile korunurken; %76.8’i hiç grip aşısı, %93.1’i yaşamında hiç Pnömokok aşısı olmamıştır. EKG çektirme oranı % 63.8,  göz dibi bakısı %58.4,  nörolojik muayene oranı %21.3, idrarda şeker bakısı oranı %67.9, idrarda keton bakısı oranı % 32.5’dır. Hastaların %14.1’inde mikroalbüminüri bakısı yapılmıştır. Hastaların %51.5’inde hipertansiyon, %12.1’inde kalp hastalığı, %27.5’inde retinopati, katarakt oranı %18.8, ayakta duyu kaybı oranı %29.5, ayakta yara oranı %9.7, %1.2’sinde ayak veya parmak kesilmesi, %2.4’ünde böbrek yetmezliği, %41.0’inde yüksek kolesterol vardır. Diyabetlilerin %49.7’sinde en az bir komplikasyon bulunmuştur.

KBDh boyut skorları: Hasta katılımı (1–3.maddeler) alt boyutunun ortalaması 2.60±0.89, karar Verme (4–6.maddeler) alt boyutunun ortalaması 2.58±0.91, amaç belirleme (7–11.maddeler) alt boyutunun ortalaması 2.59±0.77, problem çözme (12–15.maddeler) alt boyutunun ortalaması 2.58±0.75, izlem\koordinasyon (16–20.maddeler) alt boyutunun ortalaması 2.59±0.77 ve toplam ölçek puan ortalaması 2.59±0.62 olup minimum puan:1.24 ve maximum puan:4.36’dır. KBDh boyutlarının tavan ve taban yüzdeleri değerlendirildiğinde, taban yüzdesi (%0.2 – %8.1) ve tavan yüzdesi (%0.0 -% 1.2) olup  tüm alt boyutlar ve toplam ölçek için çok iyi olarak gözlenmiştir. Toplam KBDh üzerinde etkili olan değişkenler; yaş, öğün sayısı, diyabet eğitimi alma, eğitim düzeyi, diyabet hekimine ihtiyaç duyduğu zamanlarda ulaşabilme, her yıl pnömokok aşısı olmadır. Hba1c üzerinde etkili olan değişkenler; gelir, EKŞİ, İnsulin kullanımı (riski ++) , KBDh ölçeğinin karar verme ve problem çözme alt boyut skorlarıdır.

Sonuç: Manisa merkez ilçede yaşayan erişkinlerin diyabet farkındalığı Batı bölgeleri düzeyindedir ve henüz daha istenilen düzeyde değildir. Tanı almış olan Tip 2 diyabetlilerin önemli bir çoğunluğu sürekli bir hekim izlemi altındadır. Birinci basamağın diyabet izleminde yerinin çok sınırlı kaldığı söylenebilir. Türkiye için en gelişmiş bölgelerden biri olan Manisa kent merkezi için metabolik kontrol düzeyi (HbA1c açısından) yetersizdir. Tip 2 diyabet izlem ve kontrol rehberlerinde önerilen düzenli izlem oranları hastaların çoğunluğu için son derecede yetersiz düzeydedir. Kendi kendine evde düzenli kan şekeri izlemi (EKŞİ) HbA1c düzeyini etileyen temel değişkenlerden biri olduğu ortaya çıkmıştır. Metabolik kontrol değişkenlerinden HbA1c ve KBDh ile elde edilen bulgular; sağlık hizmetine daha fazla ulaşan ve hastalık yönetimlerine daha fazla katılanların genel olarak toplumun daha avantajlı kesimleri olduğunu ortaya koymuştur. Hasta izleminde hastaların “karar verme” ve “problem çözme” becerilerinin geliştirilmesi hastaların izlem ve sağaltıma uyum sağlamalarına katkıda bulunabilir. KBDh (PACİC) ölçeği ile ülkemizde kronik hastalıklara yönelik verilen bakımı ve sağlık hizmetini değerlendirmede yardımcı bir araç olarak kullanılabilir.

Anahtar kelimeler: Diyabet, Kronik hastalık bakım modeli, Metabolik kontrol