İş Sağlığı Çalışma Grubu
Değerli Okuyucularımız
İş Sağlığı Çalışma Grubumuzun bu ayın yazısını değerli üyemiz Prof. Dr. Ali Naci Yıldız hocamız hazırladı. Bu yazı 2015 yılında HASGÜN için hazırladığımız Çalışma Grubumuzun ikinci etkinliğidir. Şubat ayının konu başlığını “Toplum Sağlığı Merkezlerinde İş Sağlığı ve Güvenliği Hizmetleri” olarak belirledik. Yazının içeriğinde; Ülkemizdeki iş sağlığı ve güvenliği hizmetlerinin örgütlenmesi ile ilgili modellerden, TSM’lerin kuruluş tarihçesinden, İSG hizmetlerindeki rolünden, görev ve sorumluluklarından, ilgili yasal düzenlemelerden ve bazı önerilerden bahsedilmektedir. Hocamıza değerli katkıları için teşekkür ederiz.
İyi okumalar…
Dr. Metin PIÇAKÇIEFE
TOPLUM SAĞLIĞI MERKEZLERİNDE İŞ SAĞLIĞI ve GÜVENLİĞİ HİZMETLERİ
Prof. Dr. Ali Naci Yıldız, Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı Anabilim Dalı
İş sağlığı ve güvenliği (İSG) hizmetleri ülkelerin ihtiyaçları ve olanakları doğrultusunda farklı modellerle sunulmaktadır. Ülkemizde bu hizmetler halen üç farklı modelle verilmektedir; İşyeri Sağlık ve Güvenlik Birimleri (İSGB), Ortak Sağlık Güvenlik Birimleri (OSGB) ve Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığınca yetkilendirilmiş Toplum Sağlığı Merkezi İş Sağlığı ve Güvenliği birimleri (TSM İSGB) tarafından sunulmaktadır.
İşyerlerinin kendi bünyelerinde oluşturdukları İSGB ler hizmet sunumu açısından önerilen model olmakla birlikte özellikle küçük ve orta büyüklükteki işletmeler için dışarıdan hizmet alımı söz konusudur. OSGB ler işverenlerin ortaklaşa oluşturdukları birimler olması gerekirken bugün ki hali ile daha çok Özel İş Sağlığı ve Güvenliği (ÖSGB) hizmet modeli ile uyumludur. Diğer taraftan TSM İSG birimleri temel iş sağlığı hizmetleri kavramı çerçevesinde kamu hizmet modeli olarak değerlendirilebilir ve bu kapsamda özel önem taşımaktadır.
Bu kapsamda değerlendirilebilecek çalışmalar arasında, Sağlık Bakanlığı Temel Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü Çevre Sağlığı Daire Başkanlığı Çalışanların Sağlığı Şube Müdürlüğü tarafından Dünya Sağlık Örgütü yetkililerinin de katılımı ile Mayıs-Ağustos 2009 tarihleri arasında yapılan 5 toplantı da sayılabilir. Toplantılarda İSG alanında hizmet ihtiyacı (açığı) olduğu ve Sağlık Bakanlığı’nın bu alanda sürdürülecek çalışmalarda daha etkin yer alması gerekliliği, Toplum Sağlığı Merkezleri (TSM) hizmetleri kapsamında iş sağlığı hizmetlerinin de bulunması gerektiği vurgulanmıştır.
TSM lerde İSG Hizmetleri ilk kez mülga İşyeri Hekimlerinin Görev, Yetki, Sorumluluk ve Eğitimleri Hakkında Yönetmelik (27/11/2010 tarihli, 27768 sayılı Resmi Gazete) kapsamında yer almıştır. Sonrasında Sağlık Bakanlığı tarafından Temel İş Sağlığı Hizmetlerinin Uygulama Usul ve Esasları Hakkında Yönerge (16/06/2011 tarihli ve 20065 sayılı) yayımlanmıştır. Sağlık Bakanlığı ve Bağlı Kuruluşlarının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname (663 sayılı) ile Türkiye Halk Sağlığı Kurumu bünyesinde, kuruluş amaçları arasında TSM’lerde İSG hizmeti sunulmasına ilişkin gerekli çalışmaları yapmakta olan, Çalışan Sağlığı ve Güvenliği Daire Başkanlığı kurulmuştur.
İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu (6331 sayılı, 30/06/2012 tarihli ve 28339 sayılı Resmi Gazete) sonrasında TSM’lerden İSG Hizmeti sunmak üzere birim oluşturulması ile ilgili 2013/11 sayılı Genelge yayımlanmış, yetkilendirilmiş birimler hizmet vermeye başlamıştır. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı ile Sağlık Bakanlığı arasında, konuya ilişkin düzenlemeleri de içeren İş Sağlığı ve Güvenliği Alanında İşbirliği Protokolleri (2010 ve 2013 tarihlerinde) imzalanmıştır. Toplum Sağlığı Merkezlerinde Yürütülecek İş Sağlığı ve Güvenliği Hizmetlerinin Uygulama Usul ve Esasları Hakkında Yönerge (31/01/2014 ) yayımlanmıştır. İSG Kanunu kapsamında, kamu kurum ve kuruluşları hariç ondan az çalışanı bulunanlardan, çok tehlikeli ve tehlikeli sınıfta yer alan işyerlerine İSG hizmetlerinin yerine getirilmesi için Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığınca destek sağlanabileceği belirtilmektedir. İSG Hizmetlerinin Desteklenmesi Hakkında Yönetmelik (24 Aralık 2013) konuya ilişkin düzenlemeleri içermektedir. Bu destek TSM’lerde sürdürülecek hizmetlerin finansmanı bakımından da önem taşımaktadır.
İSG hizmetleri için Yetkilendirilmiş TSM sayısı 2012 yılında 12 iken, Şubat 2015 itibarı ile 63 ilde, 80 TSM’de (toplam TSM sayısı 971 dir) işyeri hekimliği hizmeti, bunların 50’sinde aynı zamanda iş güvenliği hizmeti sunulmaktadır. Bu kapsamda 155 işyeri hekimi,125 iş güvenliği uzmanı ve 145 diğer sağlık personeli görev yapmaktadır, 450 den fazla işyerine, 11 000 den fazla çalışana hizmet sunulmaktadır.
TSM’lerde etkin İSG hizmeti sunumu ancak insan gücü sayısı ve niteliğinin arttırılması, özlük haklarının sağlanması, fizik olanakların ve donanımın artırılması ile mümkün olacaktır. Şubat 2014 de, e-anket yöntemi ile yapılan ve katılım düzeyinin %62,0 olduğu araştırmanın sonuçlarına göre TSM sorumlu hekimlerinin %71,6’i “TSM’lerde İSG hizmetinin sunulmalıdır” önermesine tamamen ya da kısmen katıldığını belirtmiştir (1). TSM’lerden %7,5’i İSG hizmeti için yetki almış iken, %6,4’i başvuruda bulunmuş, %43,9’u yetki almayı düşünmekte, %42,2’si yetki almayı düşünmemektedir. Katılımcıların %75,4’ü İSG hizmetlerinin diğer hizmetleri aksatacağını belirtmiştir. İSG hizmetlerinin sunumu için yapılan öneriler arasında insan gücü ve fizik mekân olanaklarının arttırılması ve özlük hakları konusunda düzenlemelerin yapılması ilk sıralarda yer almaktadır. Katılımcıların %41,0’i hizmet sunulması durumunda talep olacağını, %36,6’sı talebi karşılayabileceklerini belirtmiştir. Yüksek gelişmişlik düzeyinde olan illerde %73,2, düşük olanlarda %18,2 sıklıkla yeterli talep olacağı belirtilmiştir (p<0.001). TSM sorumlu hekimleri TSM’ler tarafından İSG hizmeti sunumu konusuna sıklıkla olumlu yaklaşmaktadır. Halen yetki almış Sorumlu hekimlerin %55,5’i öncelikle 1-9 çalışanı olan işyerlerine hizmet verilmesi gerektiğini belirtmiştir.
TSM‘lerde İSG hizmeti sunulması özellikle hizmet açığı olan alanlar için gereklidir, Temel İş Sağlığı Hizmetleri yaklaşımı bakımından da önemli uygulama alanıdır ve yaygınlaştırılmalıdır. Kamu eliyle sunulacak hizmetlerin öncelikli alanları küçük ve orta ölçekli işletmeler, tarımda çalışanlar gibi önemli hizmet ihtiyacının ve açığının olduğu alanlar olmalıdır.
Hizmetlerin planlanmasında ve sürdürülmesinde kanıta dayalı yaklaşım, etkinliği ve verimliliği artıracaktır. Konuya ilişkin hizmet modeli önerileri geliştirecek araştırmalara ve uygulamaların sürdürüleceği projelere ihtiyaç vardır. İnsan gücü, donanım, finans modeli, öncelikli hizmet alanları gibi konulara ilişkin çalışılmalar yapılmalıdır. Bu kapsamda ilgili kurumlarla, meslek örgütleri ile işbirliği yapılmalı, üniversitelerin desteği sağlanmalıdır. Bu çalışmalar Tıp Fakülteleri Halk Sağlığı Anabilim Dalları içinde önemli uygulama ve araştırma olanakları sağlayacaktır.
(1) A Sürücü, A Demir, A Alnak, H Kaya, O Yar, Z Çoban, AN Yıldız, ME Alagüney, Toplum Sağlığı Merkezlerinde İş Sağlığı Ve Güvenliği Hizmeti Sunumu Konusunda Sorumlu Hekimlerin Görüşleri, I.Türkiye Çalışan Sağlığı Ve Meslek Hastalıkları Sempozyumu, Poster bildiri, T.C. Sağlık Bakanlığı Türkiye Halk Sağlığı Kurumu Çalışan Sağlığı ve Güvenliği Daire Başkanlığı, 18-20 Kasım 2014 Antalya.